Ας (υπερ)αναλύσουμε τον Leonard Cohen!

"The trouble with "Famous Blue Raincoat" is that I've forgotten the actual triangle. Whether it was my own... of course, I always felt that there was an invisible male seducing the woman I was with; now, whether this one was incarnate or merely imaginary I don't remember. I've always had the sense that either I've been that figure in relation to another couple or there'd been a figure like that in relation to my marriage. I don't quite remember (but I did have this feeling that there was a third party, sometimes me, sometimes another man, sometimes another woman)."

- Interview, BBC Radio, 1994

Προσοχή, λέμε. Έχω την προσοχή της τάξης? Ωραία, γιατί σήμερα θα μιλήσουμε για μουσική και ποίηση. Σε επίπεδα Simon & Garfunkel, σε επίπεδα Leonard Cohen. Θεωρία κάνω λέμε.

Τουτέστιν, ετοιμάσου να σου πω τι σημαίνουν για σένα έργα τέχνης, τι πρέπει να νιώσεις, να καταλάβεις και πόσο πρέπει να σου αρέσουν (Spoiler alert : απεριόριστα πολύ.)

Θα κινηθούμε τριαξονικά σήμερα :

1. Famous Blue Raincoat
   από το άλμπουμ Songs of Love and Hate (1971)

Πάμε λοιπόν να δούμε τι ακούσαμε :

Πρόκειται για ένα γράμμα που ο Cohen αποστέλλει στον αντίζηλό του. Τον πρώην φίλο του. Να του πει τα νέα του, βρε αδερφέ.

It's four in the morning, the end of december
I'm writing you now just to see if you're better
New york is cold, but I like where I'm living
There's music on clinton street all through the evening.

Η εισαγωγή μας βάζει στην ατμόσφαιρα, οτι δηλαδή ο καιρός είναι κρύος, η ώρα περασμένη... Παρ'όλα αυτά, βρίσκει τη θαλπωρή που χρειάζεται για να νιώσει ήρεμα. Ίσως θα μπορούσε να καταπολεμήσει το κρύο αν είχε, ξέρω γω, μια μπλε παλτουδιά?

I hear that you're building your little house deep in the desert
You're living for nothing now, I hope you're keeping some kind of record.

Yes, and jane came by with a lock of your hair
She said that you gave it to her
That night that you planned to go clear
Did you ever go clear? 

ΟΚ, οπότε υπάρχει και μια Jane... H oποία αρχίζει να έχει αρκετές παρτίδες με τον παραλήπτη... Όπως και physical contact. Ο παραλήπτης δε, φαίνεται να υποφέρει από κάποιου είδους εθισμό, κάποια κακιά συνήθεια. Και όπως είναι παγκοσμίως γνωστό, οι άντρες με ελαττώματα είναι μεγάλος γκομενομαγνήτης, παρασύρουν τις γυναίκες που θέλουν να παρασυρθούν. Συνεπώς, δε μας βλέπω καλά Leonard...

Ah, the last time we saw you you looked so much older
Your famous blue raincoat was torn at the shoulder
You'd been to the station to meet every train
And you came home without lili marlene

And you treated my woman to a flake of your life
And when she came back she was nobody's wife. 

Πόσο μπορεί να σε πονάει να γράφεις και να τραγουδάς αυτό τον στίχο with a straight face? Να έχεις αποδεχτεί πως ένας άλλος μοιράστηκε με τη γυναίκα σου κάτι δικό του? Και ότι μετά από αυτό, τίποτα δεν ήταν το ίδιο... Και από γυναίκα ΣΟΥ, επέστρεψε στο να είναι γυναίκα? Σκέτη? Ο Cohen καταφέρνει να το περιγράψει χωρίς να δείχνει ίχνος κακίας, θυμού ή κάτι τέτοιο. Η δοσοληψία έγινε, και δε μπορούσε να είχε γίνει αλλιώς. Το μόνο που μετράει είναι το αποτέλεσμα. Και το αποτέλεσμα είναι οτι πλέον τα κτητικά “μου, σου, του”, είναι παρελθόν.

Well I see you there with the rose in your teeth
One more thin gypsy thief

(ΟΚ, πέταξε κι ένα “κλέφτη”. Πλέον είσαι κλέφτης. Παρ'ότι η λεία σου μάλλον πως ήθελε να κλεφτεί. Κάπου λέει οτι αυτή η φράση είναι αναφορά στον Λόρκα αλλά δεν ξέρω τι παίζει, δε τον έχω διαβάσει. Πάντως ο δίσκος λέγεται Songs of Love and Hate, κι έτσι είναι κι αυτό το τραγούδι. Είναι ανθρώπινο, να σου βγει και λίγο μίσος μέσα στην αγάπη. Τι να κάνεις, άνθρωπος είσαι. Δεν είσαι ο Dr. Manhattan των Watchmen.)

Well I see jane's awake --
She sends her regards. 

Οπότε συμπεραίνουμε πως παρότι η Jane επέστρεψε στον Leonard, ξέρουν όλοι οτι πλέον δε του ανήκει. Αλλά επέστρεψε. Τι δυσάρεστο συναίσθημα, να παριστάνεις οτι κάνεις δικιά σου μια γυναίκα, ενώ κι εσύ, κι αυτή και ο άλλος ξέρετε οτι δεν είναι δικιά σου.

And what can I tell you my brother, my killer
What can I possibly say?
I guess that I miss you, I guess I forgive you
I'm glad you stood in my way. 

Μου αρέσει πως ενώ αποκαλεί τον παραλήπτη “δολοφόνο” του, φαίνεται να μην είναι θυμωμένος μαζί του. Κι αυτό γιατί? Αναγνωρίζει πως μέσα από τις πράξεις του, τον σκότωσε. Σκότωσε τη ζωή του, την ευτυχισμένη κατάσταση στην οποία βρισκόταν. Αλλά από την άλλη, χαίρεται που του στάθηκε εμπόδιο, γι'αυτό και με μισή καρδιά (“I guess I forgive you”), τον συγχωρεί... Γιατί όμως?

If you ever come by here, for jane or for me
Your enemy is sleeping, and his woman is free. 

Εδώ αρχίζει να μας δίνει μια ιδέα του γιατί... Γιατί ο εχθρός του, δηλαδή ο ίδιος ο Cohen, κοιμάται. Και ίσως να κοιμόταν εδώ και καιρό. Ίσως ήταν επαναπαυμένος. Ίσως δεν έβλεπε τι γινόταν μπροστά στα μάτια του. Ίσως δεν προσπαθούσε όσο έπρεπε. Και το αποτέλεσμα ήταν η γυναίκα του να είναι “not free”... Και πλέον, μετά από ότι έγινε, απελευθερώθηκε. Εδώ μας παρουσιάζει τη γυναίκα ως δέσμια, και το συμβάν λειτούργησε απλώς ως καταλύτης να απελευθερωθεί...

Yes, and thanks, for the trouble you took from her eyes
I thought it was there for good so I never tried. 

Και εδώ μας το επιβεβαιώνει. Μας επιβεβαιώνει πως η γυναίκα του ήταν δυστυχισμένη μαζί του. Και πως ο ίδιος, ατυχώς, θεώρησε πως δε μπορούσε να κάνει κάτι γι'αυτό. Ούτε μέσα στη σχέση τους, είτε αφήνοντάς την ελεύθερη. Αλλά ο άλλος, με ό,τι έκανε, την έκανε να περάσει όμορφα. Να διασκεδάσει. Να ζήσει τρελά σκηνικά. Και τελικά ο Cohen καταλήγει να τον ευχαριστήσει. Γιατί την αγαπάει. Γιατί τελικά, γι'αυτόν, μεγαλύτερη σημασία έχει να ζήσει η άλλη ευτυχισμένη. Οπότε, δεν έχει νόημα να θυμώσει, να κάνει καυγά. Ναι, μπορεί ο τρίτος άνθρωπος να “σκότωσε” τον Cohen, αλλά απελευθέρωσε τη γυναίκα του. Δεν έχει πλέον “trouble in her eyes”. Και γι'αυτό το λόγο, ο Cohen θεωρεί πως του χρωστά ευγνωμοσύνη. Γιατί έκανε ότι δε μπόρεσε να κάνει ο ίδιος.

And jane came by with a lock of your hair
She said that you gave it to her
That night that you planned to go clear

-- sincerely, l. cohen

Και τώρα επιστρέφουμε στην κανονικότητα. Το συμβάν δεν έχει σημασία, μπορεί να είναι και αλληγορικό. Δεν έχει σημασία αν πήγε με άλλον, αν είδε κάποιον άλλον ευτυχισμένο και κατάλαβε οτι αυτή δεν είναι, ή ο,τιδήποτε άλλο. Είναι το imaginary ή αληθινό θέλγητρο που αναφέρει ο Cohen στη συνέντευξη που παρέθεσα στην αρχή. Σημασία έχει πως η παθολογία υπήρχε, και για οποιονδήποτε λόγο βγήκε στη φόρα και αναγνωρίστηκε. Ως ο γνήσιος τζέντλεμαν λοιπόν, ο Cohen επιστρέφει στο να ρωτήσει από ενδιαφέρον για τη ζωή του παραλήπτη, τα νέα του σα να λέμε. Και υπογράφει, βέβαια. Θυμίζοντάς μας ότι όσα είπε, τα εννοεί. Sincerely.

ριέτ
 

2. Dance Me to the End of Love
   από το άλμπουμ Various Positions (1984)

Xιλιοπαιγμένο και χιλιοαγαπημένο. Τι λέει όμως? Ευχάριστο ή δυσάρεστο?

(Mην παραλείψετε να δείτε το video clip. Honestly.)

Λέει, λοιπόν, την ιστορία μιας σχέσης. Ή μάλλον, παρακαλάει την υποθετική του γυναίκα, η σχέση τους να πάει κάπως έτσι. Δηλαδή, περιγράφει την ιστορία της ιδανικής σχέσης.

Dance me to your beauty with a burning violin
Dance me through the panic 'til I'm gathered safely in
Lift me like an olive branch and be my homeward dove
Dance me to the end of love, dance me to the end of love

Κάνει αναφορά στην ομορφιά της. Άλλωστε, έτσι ξεκινάνε όλα, και μην αφήσεις κανέναν να σου πει διαφορετικά. Η ομορφιά, που προκαλεί συναισθήματα. Τα συναισθήματα, που προκαλούν πανικό (ένας φίλος πρόσφατα παρέθεσε τη φράση “συναισθηματικό panic attack". Αυτό.) Τότε που γίνεσαι ευάλωτος, ελαφρύς. Δεν ξέρεις που πατάς, δεν πατάς πουθενά, είσαι στη διαθεσιμότητα του άλλου, να σε σηκώσει και να σε πάει όπου θέλει. Και το μόνο που του ζητάς είναι να σε μεταφέρει απαλά (lift me like an olive branch), σε ένα μέρος που θα νιώσεις όμορφα, σα στο σπίτι σου (homeward dove)

Oh let me see your beauty when the witnesses are gone
Let me feel you moving like they do in Babylon
Show me slowly what I only know the limits of
Oh dance me to the end of love, dance me to the end of love

Πόσο υπέροχος τρόπος να πεις κάνε μου έρωτα? Δείξε μου την ομορφιά σου χωρίς μάρτυρες. Η ομορφία σου είναι κάτι που θα μείνει μεταξύ μας. Δε θα τη δείξεις και σε άλλους μάρτυρες, μόνο σε μένα. Χάρισέ μου την ικανοποίηση να μάθω κάτι, που μέχρι στιγμής μόνο έχω υποψιαστεί = το συναίσθημα του να κάνω έρωτα με κάποιον που είμαι ερωτευμένος. Αν δε το'χεις ζήσει, δεν ξέρεις τι σου γίνεται φίλε. Στη ζωή σου γενικώς.

(ΟΚ, κάτι λέει εκεί και για τη Βαβυλώνα, το οποίο πιθανώς να είναι αναφορά στην Babylon Whore. Αμαρτωλές απολαύσεις κι έτσι. Αλλά και πάλι είμαι πλημμελώς διαβασμένος.)

Dance me to the wedding now, dance me on and on
Dance me very tenderly and dance me very long
We're both of us beneath our love, we're both of us above
Dance me to the end of love, dance me to the end of love

Η πορεία προς το τέλος της αγάπης συνεχίζεται με το γάμο για το Leonard. Το τέλος δε φαίνεται μάλιστα να είναι μακριά, καθώς ήδη και οι δύο είναι beneath their love. Κάπου παραπέρα. Είναι καλό τώρα αυτό? Το παρουσιάζει ως ιδανικό? Ως αναπόφευκτο? Είναι κριτική, οτι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι καταδικασμένες να αποτύχουν, να σιγοσβήσουν? Εδώ, αναγνώστη, ζούμε μεγάλες στιγμές. Δε θα σου πω καν τι πρέπει να πιστέψεις, τι πρέπει να εκλάβεις από αυτή τη στροφή. Θα σε αφήσω να βγάλεις τα συμπεράσματά σου. Ποιός, εγώ. Ποιός το περίμενε.

Dance me to the children who are asking to be born
Dance me through the curtains that our kisses have outworn
Raise a tent of shelter now, though every thread is torn
Dance me to the end of love

Και ναι, περιμένουν και παιδιά να γεννηθούν λέμε, συντομεύετε. Για μια ακόμη φορά αναγνωρίζει πως η σχέση των δύο δεν είναι η ίδια όπως παλιά. Τα φιλιά στο ιστορικό τους είναι τόσο πολλά, που έχουν ξεθωριάσει. Και απλώς την παρακαλάει να του χτίσει ένα άσυλο, παρ'ότι τα υλικά είναι φθαρμένα και δύσκολο να κρατήσουν. Την παρακαλάει να περάσουνε μαζί και αυτό το στάδιο. Χορεύοντας.

Dance me to your beauty with a burning violin
Dance me through the panic till I'm gathered safely in
Touch me with your naked hand or touch me with your glove
Dance me to the end of love, dance me to the end of love
Dance me to the end of love

Εδώ είμαστε. Στην ομορφιά σου. Στον πανικό μου. Γιατί αισθάνεται πανικό? Γιατί το τέλος της αγάπης πλησιάζει. Και μάλιστα, το τέλος γενικώς. Ως τζέντλεμαν, πάλι, δε της επιβάλλει τι θα φοράει στην κηδεία του (εντός ή εκτός εισαγωγικών). Το μόνο που ελπίζει τελικά, είναι οτι θα είναι εκεί να τον χαιδέψει όταν θα έρθει το τέλος. Οτι θα φτάσει μαζί του, ειλικρινά μαζί, μέχρι το τέλος. Και οτι θα χορεύουν. Συντονισμένα. Αυτό είναι το περισσότερο που μπορεί να της ζητήσει.

3. Hallelujah
   από το άλμπουμ Various Position (1984)

(τι δίσκος, Θεέ μου!)

Με θρησκευτική απόχρωση, που εξυπηρετεί μόνο ως αλληγορία, θα έλεγα. Και ιδου το γιατί.

I've heard there was a secret chord
That David played, and it pleased the Lord
But you don't really care for music, do you?
It goes like this
The fourth, the fifth
The minor fall, the major lift
The baffled king composing Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Ξεκινάει να της μιλάει. Και της μιλάει για κάτι το οποίο τον παθιάζει. Είναι η μουσική. Και το συνδέει με μια θρησκευτική ιστορία. Της περιγράφει με όμορφο τρόπο πως προκύπτει η μελωδία, της φτιάχνει μια εικόνα στο μυαλό (the baffled king composing Hallelujah). Αλλά το ξέρει και ο ίδιος. Δε τη νοιάζει. Ακόμα κι αν κάθεται να τον ακούσει, απλώς παριστάνει πως ενδιαφέρεται.

Your faith was strong but you needed proof
You saw her bathing on the roof
Her beauty in the moonlight overthrew you
She tied you to a kitchen chair
She broke your throne, and she cut your hair
And from your lips she drew the Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Για ακόμα μια φορά αναφέρεται στο πως η ομορφιά του άλλου σε κάνει ανίσχυρο. Παραδίνεσαι να σου κάνει ό,τι θέλει, ακόμα και πράγματα που είναι ενάντια στις πεποιθήσεις σου. Πράξεις που δε θα συγχωρούσες, αλλά τις αποδέχεσαι. Θα σε κάνει, σχεδόν με το ζόρι, να είσαι άλλος άνθρωπος, να πεις τη λέξη που φοβόσουν να ξεστομίσεις(and from your lips she drew the Hallelujah). Και θα σου αρέσει. Εκείνη τη στιγμή.

Maybe there’s a God above
But all I’ve ever learned from love
Was how to shoot at someone who outdrew you
It’s not a cry you can hear at night
It’s not somebody who has seen the light
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Και όσο νυχτώνει, τα πράγματα γίνονται πιο σκούρα. Και όταν ο Leonard ακούει κάποιον να φωνάζει για την αγάπη, δε φωνάζει επειδή είναι ευτυχισμένος (it's not somebody who has seen the light). Φωνάζει επειδή η αγάπη τον τσάκισε, και είναι παγωμένος και μόνος. Αυτό βλέπει ο Cohen στον κόσμο : ανθρώπους τσακισμένους από την αγάπη και τον έρωτα, ή ανθρώπους που είναι καθοδόν στο να καταλήξουν εκεί.

Baby I have been here before
I know this room, I've walked this floor
I used to live alone before I knew you.
I've seen your flag on the marble arch
Love is not a victory march
It's a cold and it's a broken Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Η σχέση υπάρχει ακόμα, αλλά δεν είναι όπως παλιά. Αισθάνεται όπως αισθανόταν όταν ήταν μόνος, πριν τη γνωρίσει και τα αλλάξει όλα. Κι ενώ έχει βιώσει την χαρούμενη, την πανηγυρική πλευρά της αγάπης (“I've seen your flag on the marble arch”), αυτό μόνο τον βοηθάει να αναγνωρίσει πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα τώρα. Τώρα, που αυτό που ήταν αγάπη έχει καταλήξει να είναι απλώς μια κενή λέξη, χωρίς νόημα πλέον. Χωρίς χαρά, χωρίς θριαμβευτική προέλαση! Love is not a victory march! Πια...

There was a time when you let me know
What's really going on below
But now you never show it to me, do you?
And remember when I moved in you
The holy dove was moving too
And every breath we drew was Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Αναφέρεται πάλι στις παλιές, καλές εποχές. Αυτές τις τέλεις εποχές που είσαι τόσο κοντά με τον άλλον, που σου επιτρέπει να δεις τι γίνεται μέσα του. Τι νιώθει, τι σκέφτεται, τι φοβάται, τι ονειρεύεται. Και πόσο απογοητευτικό είναι, να βλέπεις τον άλλον σιγά σιγά να σου κλείνει τις πόρτες, να σου αποκρύπτει, να σου απομακρύνεται (“but now you never show it to me, do you?”) Και φυσικά, κάνει και αναφορά στο σωματικό κομμάτι αυτής της βαθιάς σχέσης, τότε που όταν κάνανε έρωτα, καταλάβαιναν και οι δυο πως αυτό που συμβαίνει δεν ήταν απλώς σεξ, αλλά κάτι περισσότερο. Τότε που η ανάσα τους η ίδια ήταν γεμάτη με αγάπη! Η ανάσα! Άκου τι σκαρφίστηκε ο ποιητής...

I did my best, it wasn't much
I couldn't feel, so I tried to touch
I've told the truth, I didn't come to fool you
And even though it all went wrong
I'll stand before the Lord of Song
With nothing on my tongue but Hallelujah

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah

Κλείνοντας, θέλει να παραδεχτεί οτι προσπάθησε, αλλά ήταν ανεπαρκής. Οτι ήθελε, αλλά δεν μπόρεσε. Οτι δεν χρησιμοποίησε ψέμματα για να πετύχει το σκοπό του. Προσπάθησε, πάντα με ειλικρίνεια, να το κάνει να πετύχει, αλλά δε τα κατάφερε.

Παρ'όλα αυτά, ο Leonard στέκεται μπροστά στον Lord of Song (με κεφαλαίο!). Δεν αποφεύγει ούτε να σταθεί, ούτε να δηλώσει κάτι. Ξέρει οτι ήταν καλά, οτι χάλασε, οτι προσπάθησε, οτι απέτυχε. Θα τον ωθήσει αυτό στο να παραιτηθεί? Να πει “δε γαμιέται, δεν ασχολούμαι με την αγάπη άλλο?”.

Όχι. Έχει μόνο μια λέξη στο στόμα του.

Hallelujah, Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah...


Leonard Cohen, σ'αγαπώ. Εν έτει 2012, όπως είπε κάποτε ένας καθηγητής μου, κλαίω για σένα. Τα συναισθήματά σου, τις απογοητεύσεις σου, τις ανασφάλειές σου, την ιδιοσυγκρασία σου και τα ελαττώματά σου που σε έκαναν να μη στεριώνεις γυναίκα για πάνω από δέκα χρόνια. Παρ'όλα αυτά, αγαπώ που υπάρχεις, που γράφεις, που συνθέτεις και που με βοηθάς. Και σου αφιερώνω το ελάχιστο : αυτή τη μικρή γωνίτσα του ίντερνετ που κάθε μαλάκας (καλή ώρα) μπορεί να έχει στην κατοχή του.

Σ'ευχαριστώ για όλα.


Αγαπημένε μου αναγνώστη,

συμπάθα μου τη φόρτιση. Δεν είμαι ούτε εγώ ο Dr. Manhattan.

Ήταν η ποίηση και η μουσική του Leonard Cohen.

εωρε ε μο
Π